Leki stałe i płynne

Leki stałe dajemy choremu kilka razy dziennie w oddzielnych dawkach sproszkowanych, zawartych w torbeczkach papierowych lub ceratowych (woskowych). Proszki te zażywa chory i popija je wodą lub mlekiem, herbatą itd. Proszki gorzkie, jak chininę lub piekące, jak mentol, podajemy gotowe w opłatkach, albo chory wsypuje je sam do opłatka zwilżonego wodą, po czym proszek wraz ze zwiniętym opłatkiem połyka, popijając wodą. Także proszki higroskopijne tj. takie, które łatwo się rozpływają, wchłaniając parę wodną z powietrza, jak np. bromek sodu, brom, salmiak, urotropinę, chlorek wapnia itp. dajemy w opłatkach, a jeszcze lepiej w rozczynie (miksturze).

Zwyczajny ciężar jednego proszka wynosi 0,3, 0,5 do 1,0. Gdy dawka jednorazowa wynosi więcej aniżeli 1,0, wówczas zapisujemy lek sproszkowany, niepodzielony na proszki, w pudełku do zażywania kilka razy dziennie na koniec noża albo w ilości 0,5 do 1 łyżeczki od kawy lub 0,5 i 1 łyżki stołowej, stosownie do polecenia lekarza, mieszając albo rozpuszczając go w 0,25 lub 0,25 szklanki wody. Nadmieniamy, że jedna łyżeczka od kawy zawiera 4, kopiasta 6 gramów, a 1 łyżka stołowa 15 do 20 gramów proszku lub płynu. Gdy zaś dawka jednorazowa leku sproszkowanego wynosi mniej niż 1/3 grama, np. 1 lub kilka centygramów, wówczas mieszamy ten lek ze sproszkowanym cukrem, magnezją, sodą lub innym obojętnym lekiem sproszkowanym w tym stosunku, aby każdy proszek wynosił 1/3 lub 1/2 grama. Zapisując zatem np. salol, którego dawka pojedyncza wynosi 0,3 do 0,5 wystarczy zapisać lek ten w proszkach sam, jako lek pojedynczy, ewentualnie mieszamy go z 1 lub kilku innymi lekami, jako lek złożony. Zapisując zaś np. morfinę, której dawka wynosi 0,01 mieszamy ją, celem osiągnięcia wagi 1/3 do ½ grama, z cukrem itp., jako lek pojedynczy albo z innymi środkami podobnie działającymi, jako lek złożony. Zresztą zapisujemy też proszki do użytku zewnętrznego bądź w postaci pudru, składającego się np. ze skrobi ryżowej i tlenku cynku, bądź zasypki do ran i wyrzutów (jodoform, dermatol etc.), lub wreszcie do płókania ust i przestrzykiwań jam ustroju; w ostatnich przypadkach rozpuszczamy łyżeczkę lub łyżkę proszku w szklance lub w litrze ciepłej wody.

Waga i w ogóle cała procedura przy sporządzaniu proszków i innych leków musi być aptekarzowi dokładnie i wyraźnie na recepcie podana, a bez tych ścisłych wskazówek na recepcie nie wolno mu wydawać leków, zwłaszcza ostro działających. Zamiast w proszkach zapisujemy leki ostre, które zamierzamy podawać przez czas dłuższy, jak arsen, żelazo, strychninę itd., w pigułkach, tj. ziarenkach, dochodzących do wielkości ziarnka grochu o wadze kilku decygramów. I tu musi lekarz dokładnie obliczyć dawkę pojedynczą i dzienną danego środka zawartego w pigułce. Pigułki połyka chory całe po 1,2 lub 3 sztuki i więcej naraz kilka razy dziennie, popijając wodą. Sporządzone one są z obojętnej masy miękkiej, gęstej (np. wyciąg lukrecji, gliceryna), którą aptekarz miesza z przepisanym lekiem (sproszkowanym lub płynnym), celem osiągnięcia przepisanej wagi, rozwałkowuje i dzieli w odpowiednim przyrządzie na kuleczki, które posypuje stosownie do polecenia lekarza proszkiem najczęściej żółtym, widłakiem albo posrebrza, by się nie zlepiły ze sobą.

W postaci płynnej zawiera lekarstwo jeden rodzaj płynu (np. krople laurowe, spirytus miętowy itd.) lub więcej płynów ze sobą zmieszanych albo płyn względnie płyny z rozpuszczonym lekiem stałym (proszek, wyciąg itd.); wówczas nazywamy lek ten miksturą. O ile podajemy lek stały w roztworze rozpuszczamy go w wodzie przekroplonej, w spirytusie, eterze, oliwie (np. kamforę). Leki takie podajemy wewnętrznie lub zewnętrznie jako nacieranie, płukanie itd. Wewnętrznie podajemy je do picia albo w kroplach kilka razy dziennie po 5, 10, 15 i 20 kropel na cukier lub na łyżkę wody z flaszeczek 10-, 20-, 30- i 50 gramowych albo kilka razy dziennie po łyżeczce od kawy lub łyżce stołowej z flaszeczek 100-, 150-, 250- i 300 gramowych. Nadmieniamy przy tym, że 15 do 30 kropel płynu liczymy jako 1,0. W celu poprawienia i uprzyjemnienia smaku lekarstwa płynnego podawanego doustnie łyżeczkami i łyżkami, przyprawiamy je dodając 20 do 30% soku zwykłego np. pomarańczowego.

Na flaszkach z zawartością leku przeznaczonego do użytku wewnętrznego umieszcza aptekarz etykietę białą z napisem sposobu użycia, który podaje lekarz na recepcie, na flaszkach natomiast z lekiem przeznaczonym do użytku zewnętrznego nalepia on etykietę czerwoną z napisem „zewnętrznie”, „do iniekcji”, „do nacierania”, „trucizna”, „do oczu”, „do zębów” itd. O ile aptekarz wydaje – czy to do użytku wewnętrznego, czy zewnętrznego – lek płynny z proszkiem, który w płynie przepisanym się nie rozpuszcza lecz osiada na dnie flaszki (np. bizmut w płynie wodnistym albo puder cynkowy w wodzie ołowianej), umieszcza na etykiecie napis „przed użyciem wstrząsnąć”. Ten rodzaj leku nazywamy zawiesiną. Leki, psujące się w świetle dziennym (słonecznym), podaje się we flaszeczkach ciemnych (np. przetwory srebra, bromu etc.).