Choroby osierdzia i naczyń krwionośnych

Zapalenie worka sercowego połączone jest zazwyczaj z innymi chorobami, a najczęściej z reumatyzmem w stawach. Worek sercowy czyli osierdzie przedstawia nie tylko powłokę workowatą, lecz związany jest za pomocą drugiego płata sercowego z mięśniem serco­wym. Pomiędzy tymi dwoma płatami osierdzia znajduje się wąskie próżne miejsce, zawierające małą ilość płynu surowiczego i w którym rozgrywa się proces za­palenia.

Przez zapalne wypo­cenia na powierzchni osierdzia tworzą się cząsteczki błonek, które wciąż się rozrastają, aż wreszcie stają się skórkowymi nakład­kami o szaro-żółtej barwie. Prócz tego tworzy się jeszcze tzw. płynny eksudat, który stosownie do natury cierpienia może być albo wodnisty, ropiasty lub krwawy.

Puchlina wodna osierdzia nie jest chorobą samodzielną, lecz objawem częściowym ogólnej puchliny wodnej i ujawnia się głównie przy wadach serca i chorobach nerek. Zaburzenia tych dwóch narządów prowadzą do silnego zatamowania w krążeniu krwi, które znów wywołuje tak wysoki nacisk w naczyniach krwistych, że surowica krwi (serum) przeciska się przez ściany żył i dochodzi do okolicznych tkanek  jam ciała.

Zwapnienie żył (arterioskleroza). Powodem zwapnienia żył jest zapalenie ściany naczynia, które rozwinąć się może na najrozmaitszych miejscach żyły tętnicowej (arterii) organizmu ludzkiego i dochodzi aż do najdelikatniejszych jej rozgałęzień. Ściana tętnicy składa się z trzech dokładnie odróżniających warstw: jednej wewnę­trznej, średniej i zewnętrznej. Średnia warstwa jest najsilniejsza i składa się z kolistych włókien mięśniowych oraz ze ścisłej sieci włókien elastycznych, które nadają arteriom nadzwyczajną gibkość.

Na ogół arterioskleroza czyli zwapnienie żył tętnicowych jest chorobą starszego wieku, aczkolwiek w wyjątko­wych wypadkach i w młodszym wieku na nią za­pada człowiek. Oprócz tych naturalnych przyczyn odgrywają jeszcze inne chorobliwe przypadki ważną rolę przy jej rozwoju. Szczególnie naduży­wanie alkoholu, rozpusta płcio­wa i syfilis, a także podagra, zatrucie ołowiem i choroby infekcyjne (zakaźne) mogą być często uważane za źródło zachorowania.

Z wnętrzności brzusznych narażone są szczególnie nerki, które arterioskleroza często ciężko uszkadza. W tkankach rozwijają się zapalne zmiany, przez które całe partie niszczeją i dochodzi do tzw. skurczenia nerek.

Nierzad­ko zachoru­je też i tęt­nica nogi, przez któ­rą stopa otrzymuje pożywienie w krwi. Jeżeli arteria ta się zwęża, wtedy powstaje tzw. gangrena stopy, która jest bardzo bolesna i wymaga najczęściej operacji lekarskiej.

Zatkanie naczyń (tromboza). Zarówno w arteriach jak i żyłach mogą powstać procesy, które prowadzą do częściowego lub zupełnego zatkania naczynia na mniejszych lub większych przestrzeniach. Powodem tego mogą być zmiany chorobowe w ścianie na­czynia, szczególnie przy zwapnieniu arterii lub też zmniejszenie siły serca, spowodowane przez wadę serca, zatłuszczenie serca, wycień­czenie przez chorobę i inne podobne temu wpływy.

Z powolnie płynącej krwi wydziela się tibryna, to są czerwone i białe ciałka krwi, osadzające się jedno na drugim i tworzące na koniec czopkowate zamknięcie, które wyrosnąć może z wiel­kości grochu aż do niezwykle długiego rozmiaru. Trom­boza powstaje też często w żyłach kur­czowych u nogi. Wtedy noga mocno nabrzmiewa i ujawniają się silne boleści.

Bardzo niekorzystnie przedstawia się cho­roba, jeżeli tromboza zmięknie i się rozpadnie, wtedy mogą się bakterie dostać do części chorej i wywołać tam ciężką infekcję (zakażenie). Ale i w razie niezakaźnego zmiękczenia istnieje niebez­pieczeństwo dla organizmu, gdyż części czopu dostać się mogą do siatki naczynia i tam się uwikłać. Proces ten nazywamy embo1ią i prowadzi on często do po­ważnych, a nawet śmiertel­nych wypadków, ponieważ miejsca żył tam gdzie się ona usadowi odcięte są zupeł­nie od dopływu krwi. Sto­sownie do miejsca zatkania skutki są rozmaite. Jeżeli embolia dojdzie do serca lub płuc wtedy o ile jest wielka, następuje natychmiast śmierć.

Leczenie wymaga konie­cznie pomocy lekarskiej, zaś przy trombozie nogi (żył kurczowych), potrzebny jest spokój absolutny nogi i trwałe działanie wilgotnego ciepła. Wystawiania nogi na zimno należy ściśle unikać.

Rozszerzenie arterii (anewryzmy). Anewryzm jest to częściowe rozszerzenie arterii, której ściany utraciły na elastyczności i trwałości. Jako powody prowadzące do tej choroby mogą być w pierwszym rzędzie wymienione arterioskleroza, syfilis i nadwyrężenie cielesne. Forma anewryzmu może być rozmaita: począwszy od mieszka krwistego aż do rodzaju wrzeciona. Im większa średnica arterii tym większy może też powstać anewryzm. Stąd wyjaśnia się, że największe i najniebezpieczniejsze anewryzmy znajdują się przy wielkiej tę­tnicy (aorcie).

Objawy choroby są rozmaite, zależnie od tego, gdzie się anewryzm rozwija i na które narządy wywiera nacisk. Mogą więc powstać dolegliwości na sercu i duszność, ale może się czasem obyć i bez żadnej oznaki choroby. W innych wypadkach rozwija się anewryzm ku ścianie piersi, na którą wywiera tak ogromny nacisk, że powoli kości i mięśnie zanikają, aż mieszek krwisty bezpośrednio pod skórą leży. W cięższych wypadkach śmierć jest nieunikniona, w lżejszych mogą anewryzmy na wypadek pęknięcia mieszka się znowu zamknąć i zrosnąć, bez nie­bezpieczeństwa dla życia.

Rozszerzenie żył (żyły kurczowe). Zazwyczaj rozchodzi się tutaj nie o pojedynczą żyłę, lecz o zachorowanie całego rozgałęzienia żył. Jako przyczynę rozszerzenia żył uznaje się prawdopodobnie przyrodzoną słabość ściany żyłowej. Przez złe wpływy i szczególny nacisk, które one wywierają na większe żyły – tamuje się krew i żyły nabierają kształt wężykowaty.

Najczęściej nawiedzanymi miejscami są żyły dolnego uda i miednicy w okolicy kiszki odchodowej. Znane formy rozszerzenia wen są żyły kurczowe u nogi i hemoroidy (krwawnice), które nie są niczym innym, jak tylko węzłami żył.

Limfy czyli żyły ssące odgrywają w ciele tak niezmier­nie ważną rolę, że zachorowanie ich musi też mieć ciężkie następstwa dla organizmu ludzkiego. Najczęstsze cho­roby tego rodzaju są zapalenia, zawdzięczające pra­wie zawsze zakaże­niu swe powstanie. Jeżeli zajdzie po jakimkolwiek skale­czeniu zanieczyszczenie rany, wtedy powstaje zapalenie i tworzy się ropiasta materia. Ssąca siła limf rozszerza to zapalenie i doprowadza je do gruczołów limfatycznych, które szybko nabrzmiewają, stają się twarde i bolące, a w końcu mogą się zaropić.

Każde zapalenie naczyń limfatycznych, znane też pod nazwą zatrucia krwi, doprowadzić może do rozległych zapaleń i ropień we wszystkich częściach ciała, dalej do ciężkiego zakażenia ogólnego, a nawet do wypadków śmierci. Leczenie wymaga porady lekarskie –  tym bardziej, jeżeli gromadzi się materia ropiasta na ranie.