Anemia i przekrwienie

Zmiany chorobowe czyli patologiczne w tkankach i narządach ustroju chorego są najrozmaitszej natury, ogólnej i miejscowej. Zaczynając od najlżejszych, a kończąc na najcięższych, dzielimy je na następujące grupy: niedokrwistość i przekrwienie, zanik i przerost, zatłuszczenie, zwyrodnienia różnego rodzaju, jak ziarniste, tłuszczowe, skrobiowe, śluzowe, oraz zwapnienie itd., zapalenie z jego produktami, a wreszcie nowotwory.

Pierwsza grupa w postaci niedokrwistości i przekrwienia rozwija się zależnie od tego, czy ilość krwi przechodząca przez schorzałe narządy jest mniejsza czy większa od normalnej. Niedokrwistość, niedokrewność, czyli anemię spotykamy tak w pojedynczych narządach, jako anemię miejscową, gdy tkanki ich zawierają mniej krwi aniżeli w warunkach prawidłowych, jak też i w całym ustroju, jako anemię ogólną, gdy wszystkie narządy zawierają zmniejszoną ilość krwi, albo gdy krew w nich zawarta znajduje się wprawdzie w ilości prawidłowej, lecz skład jej jest patologiczny, gdy np. zawiera mniej hemoglobiny itd.

Anemia ogólna, jako stan ostry spowodowana jest dużym upływem krwi przy krwotokach płuc, żołądka, macicy, po dużych skaleczeniach. Spotykamy ją też w chorobach krwi, jak w błędnicy i białaczce jako stan chroniczny. Narządy i tkanki anemiczne są blade, ustrój anemiczny okazuje blade powłoki skórne, małżowiny uszne prześwitujące, blade błony śluzowe spojówek, wargi i dziąseł. Chory anemiczny dotknięty jest niemocą ogólną, siła motoryczna oraz funkcje narządów i ustroju niedokrwistego, jak trawienie, krążenie krwi, oddychanie itd., są też odpowiednio do zmniejszonej ilości, względnie do małowartościowej jakości krwi, jako najżywotniejszego soku odżywczego ustroju, znacznie zmniejszone i powolniejsze.

Przekrwienie czyli hiperemię rozróżniamy czynną i bierną. Przekrwienie czynne czyli tętnicze narządu lub tkanki powstaje wówczas, gdy przez nie przechodzi więcej krwi tętniczej, aniżeli w warunkach prawidłowych. Tkanki i narządy przekrwione, czyli hiperemiczne, mają barwę jasnoczerwoną i podwyższoną ciepłotę tz., że przy obmacywaniu np. przekrwionej skóry czujemy, że ona jest cieplejsza aniżeli otaczająca ją skóra normalna. Także przemiana materii jest w tych tkankach raźniejsza.

Przekrwienie bierne, czyli żylne, powstaje w narządach lub tkankach skutkiem zastoin krwi żylnej, spowodowanych utrudnionym odpływem krwi z żył przy wadach serca, chorobach nerek i żył, przy ucisku guzów na żyły itd., co powoduje w następstwie obrzęk i sine zabarwienie (sinica) odnośnej tkanki lub okolicy ciała (kończyny, twarzy itd.) z obniżeniem ich ciepłoty tz., że gdy obmacujemy dłonią np. siną skórę, wówczas okazuje się ona chłodniejsza, aniżeli skóra normalna. Także wzmożone lub zmniejszone działanie nerwów naczynioruchowych powoduje przekrwienie czynne, względnie bierne lub anemię narządów, co najłatwiej możemy obserwować na powłoce skórnej, np. tworzenie się tzw. gęsiej skóry (sinej, chłodnej), wskutek skurczu tych nerwów pod działaniem zimna.

Przekrwienie czynne trwa zwyczajnie krótko (ostre) i stanowi często 1. stopień zapalenia. Przekrwienie bierne natomiast jest zwyczajnie chroniczne, gdyż spowodowane jest chronicznymi chorobami. Oba rodzaje przekrwienia znikają zresztą z chwilą ustania powodującego je czynnika albo bez śladów albo – co częściej bywa – zostawiając po sobie ślady różnego rodzaju. Zwłaszcza zastoiny w żyłach okazują się szkodliwymi w skutkach. Powodują one bowiem przesączanie się surowicy krwi przez ściany żył do tkanki podskórnej, gdzie surowica zbiera się w postaci płynu wodnistego i tworzy tzw. obrzęki zastoino we na nogach, oraz na kończynach górnych i na twarzy, wreszcie także w jamie brzusznej i opłucnowej; stan ten nazywamy puchliną wodną.

Drugim niemniej poważnym skutkiem zastoin, tj. powolnego krążenia krwi są żylaki oraz wytwarzanie się w świetle rozszerzonych naczyń żylnych masy skrzepłej krwi tzw. skrzepów, które wypełniają mniejsze lub większe odcinki żył, zwłaszcza na nogach, tworząc tzw. zakrzep. Jak długo taki zakrzep zostaje na miejscu, w którym się wytworzył, nie przedstawia on żadnego niebezpieczeństwa, ale bardzo niebezpiecznym staje on się wówczas, gdy party krążeniem krwi odrywa się i dostaje się cały lub częściowo w obieg krwi żylnej, a stąd do małego obiegu krwi, gdzie zatyka wreszcie dopływ krwi do jednego odcinka płuc, który wskutek tego obumiera. Jest to tzw. czop krwawy płuca. Zator taki z tymi samymi skutkami może się także wytworzyć przy zapaleniu ściany żyły.

Przy zapaleniu i zwyrodnieniu oraz zwapnieniu ściany wewnętrznej tętnicy (przy miażdżycy), o czym niżej będzie mowa, a także na zwyrodniałych blaszkach zastawek sercowych, wytwarzają się podobne zakrzepy, które oderwawszy się, pędzone prądem krwi tętniczej, dostają się np. do końcowych tętniczek mózgowych zatykają je i powodują – zależnie od umiejscowienia zatkanej tętniczki – nagle poważne objawy mózgowe, a nawet nagłą śmierć. Takie nagłe zatkanie naczynia tętniczego zatorem nazywamy zawałem.

Zanik czyli atrofia polega na zmniejszeniu rozmiarów danego narządu, względnie jego tkanek żywotnych. Atrofię spotykamy, podobnie jak inne tu wyliczone zmiany, wszędzie w ustroju. I tak znamy atrofię mięśnia sercowego u starszych osób, zanik mięśni prążkowanych kończyn lub mięśni oddechowych po urazach i przy chorobach nerwowych, atrofię błony śluzowej przewodu pokarmowego, atrofię wątroby itd. Zmniejszenie rozmiarów danego narządu polega na zmniejszeniu ilościowym i jakościowym jego komórek żywotnych, przy czym tkanka łączna może być prawidłowa, albo nawet bujniejsza, tak że może to nawet upozorować przerost tego narządu, jak to widzimy przy wolach. Zanik mięśni lub śluzówki może być częściowy lub zupełny. Funkcja narządu zanikłego jest niedostateczna. Mięsień atroficzny okazuje zaburzenia w ruchach, atroficzna błona śluzowa wydziela skąpą ilość śluzu itd.

W podeszłym wieku wszelkie tkanki i narządy ulegają atrofii; stan ten nazywamy uwiądem starczym.